„ Odporność
psychiczna u dzieci a ryzyko uzależnień w przyszłości”
publikacja
w ramach realizacji projektu „Edukacja i wsparcie- wzmacnianie odporności
psychicznej u dzieci w celu obniżenia ryzyka uzależnień” we współpracy z MKRPA
Uzależnienie, definiujemy jako odczuwalny przez jednostkę nacisk zażywania określonych
środków, które mogą wywoływać niebezpieczne dla zdrowia lub życia skutki.
Sięganie po alkohol lub inne środki odurzające mogą być próbą ucieczki, a także
młodzieńczą chęcią doznania nowych wrażeń, szukaniem własnego ja. Ponadto
pokusa spróbowania tak łatwo dostępnych, aczkolwiek zakazanych substancji, jest
bardzo duża, a chęć bycia dorosłym, imponowania popycha w stronę używania
substancji psychoaktywnych. Bardzo często przyczyną sięgania po alkohol,
papierosy czy narkotyki, jest przeżywanie przez dzieci i młodzież osobistych
problemów.
Czy można temu zapobiegać. ? To nie jest takie łatwe i wymaga pedagogizacji
i uświadamiania całego środowiska, a w szczególności nauczycieli i rodziców .
Szczególną uwagę w działaniach związanych z profilaktyką uzależnień należy
zwrócić na okres dzieciństwa. Aby zapobiegać oraz minimalizować
liczbę osób sięgających po używki, należy zwiększać świadomość rodziców, w jaki
sposób wychowywać dzieci ,aby minimalizować ryzyko uzależnień w przyszłości.
Badacze są zgodni ,że ogromny wpływ na
pojawienie się uzależnienia od alkoholu mają zaburzenia psychiczno -
emocjonalno -społeczne. Są to: niedojrzałość emocjonalna, mała odporność na
stres , trudności w wyrażaniu uczuć, wysoki poziom lęku w relacjach z innymi,
poczucie osamotnienia, niska samoocena .
Znawcy problemu proponują, aby w działaniach profilaktycznych skupić się na
budowaniu szeroko pojętej odporności psychicznej.
Odporność
psychiczna to umiejętność skutecznego radzenia sobie z trudnymi,
stresującymi sytuacjami w życiu, bez poczucia wypalenia. Tylko częściowo jest
uwarunkowana genetycznie. Duży wpływ na jej kształtowanie ma m.in. wychowanie i
wsparcie dane przez rodziców czy nauczycieli.
Czy można temu zapobiegać. ? To nie jest takie łatwe i wymaga pedagogizacji
i uświadamiania całego środowiska, a w szczeglności nauczycieli i rodziców .
Opiekunowie i inne osoby z ich otoczenia również powinny zostać objęte edukacją
w zakresie rozpoznawania źródeł zagrożeń i budowania zasobów osobistych
sprzyjających budowaniu odporności psychicznej .
Psycholog Marzena Jankowska w artykule” „Jak kształtować odporność psychiczną u dzieci?” bardzo przystępnie wyjaśnia co składa się na odporność
psychiczną i podaje przykłady zachowań dzieci. Podkreśla ona, iż na odporność
psychiczną składają się cztery elementy:
- Zaangażowanie w realizację
własnych celów.
Osoby mniej odporne psychicznie szybciej się
poddają i rezygnują z wykonywania zadania czy podjęcia działania. Rozpatrują
porażkę w negatywnych kategoriach, obwiniając się, że nie są wystarczająco
dobrzy, mądrzy, utalentowani.
U dzieci wrażliwych psychicznie może pojawić się w głowie przekonanie „ja się
do tego nie nadaję, więc nie warto się tym zajmować”. Tymczasem dziecko odporne
psychicznie, jeśli doświadcza trudności, myśli, że skoro coś mu się nie
powiodło, to może trzeba próbować więcej, bardziej, inaczej.
- poczucie własnej
wartości,
rozumianej jako pewność siebie i swoich
umiejętności. Jeśli będziemy kształtować tę kompetencję u dzieci, zaprocentuje
ona w przyszłości w życiu osobistym i zawodowym.
- Poczucie wpływu
Przekonanie, że to ja decyduję o tym, co
będzie działo się w moim życiu. Osoby wrażliwe, kiedy mają problem, zamartwiają
się, co one teraz zrobią. Odporni wychodzą z założenia, że sytuacja problemowa
wynika z podejmowanych wcześniej decyzji. Zastanawiają się, co mogą zrobić w
przyszłości, żeby takiej sytuacji uniknąć, co mogą zrobić lepiej.
W kształtowaniu tej kompetencji upatruje się dużą rolę rodziców,
nauczycieli, pedagogów, którzy powinni uświadamiać dzieciom, że to, co dzieje
się w ich życiu, może być konsekwencją tego, jak się zachowują i jakich
dokonują wyborów. Dzięki temu budują w dzieciach poczucie sprawstwa,
niezależności i samodzielnego myślenia.
- Elastyczność
wobec zmieniającego się środowiska, czyli otwartość na wyzwania.
Dzieciom odpornym psychicznie
prawdopodobnie będzie żyło się lżej, ponieważ lepiej będą radzić sobie z
codziennymi wyzwaniami i szybko zmieniającym się środowiskiem. Osoby o silnej
psychice traktują zmieniające się okoliczności jako nowe szanse na rozwój,
doświadczenia, a nie jako zagrożenie.
Odpowiedź
na pytanie ” Jak kształtować odporność psychiczną u dzieci?” jest zatem bardzo
złożona i wymaga wnikliwej analizy wskazówek psychologów i pedagogów.
Należy pamiętać, że rozwój intelektualny i poznawczy jest
ważny u dzieci, ale dziecko może świetnie czytać, analizować
dane, ale brak rozwoju emocjonalnego spowoduje brak kompetencji społecznych i
osobistych.
Aby bardziej zobrazować pożądane
zachowania postaram
się ogólnie wskazać te działania, które są najważniejsze a zarazem bardzo łatwe
do zrealizowania:
- Dziecko musi mieć
poczucie, że ktoś jest przy nim i kocha go bezwarunkowo
Nie za to, jakie jest, ale za to, że
jest. Tzn. Dziecko powinno wiedzieć, że zawsze może liczyć na swoich rodziców,
że może się przytulić, że mama lub tata będzie go słuchał, dawał wsparcie
emocjonalne
- Chwalmy starania dziecka, nie tylko efekt końcowy
Czasami, chcąc pochwalić naszą pociechę,
koncentrujemy się wyłącznie na efektach (np. Jaki ładny rysunek
namalowałeś/namalowałaś! Dostałeś 5 – brawo!) lub na uzdolnieniach dziecka
(np. Ależ ty jesteś zdolny ), pomijając proces dochodzenia do tych
efektów - czyli zaangażowanie i staranie się. Pamiętajmy, że chwalimy
za włożony w pracę wysiłek, a nie za efekt (np. Ale się
postarałeś!, Ile pracy w to włożyłeś!, Coraz więcej tu kolorów i szczegółów –
świetnie!).
- Uczmy również
dzieci, że emocje, których doświadczają, owszem są ważne, ale też istotne jest
to, jak je wyrażają.
Rozmawiajmy z nimi o tym, czego
doświadczają, jak widzą świat. Ważne jest rozpoznawanie i nazywanie uczuć. Na
przykład zapytajmy pod koniec dnia, co im się dziś dobrego lub złego
przytrafiło ,jak się czuły, czego się nauczyły.
Podsumowując -dziecko, które jest pewne siebie, ma wysoki poziom rozwoju
intelektualnego, pogodne usposobienie, łatwo nawiązuje kontakty
interpersonalne, ma bardzo duże szanse na to, aby odniosło w sukces w wieku
nastoletnim i życiu dorosłym uniknęło uzależnienia od alkoholu i innych
substancji psychoaktywnych. A to czy tak będzie najbardziej zależy od rodziców
i nauczycieli. Pamiętajmy o tym!
Anna Bogdan
- nauczycielka Przedszkola nr6 w Suwałkach
LITERATURA:
https://wsse.krakow.pl/page/wp-content/uploads/2014/06/Problem-uzaleznien-podstawowe-informacje.pdf
https://centrumprasowe.wsb.pl/23818-jak-ksztaltowac-odpornosc-psychiczna-u-dziecinbsphttps://bazhum.muzhp.pl/media/files/Terazniejszosc_Czlowiek_Edukacja_kwartalnik_mysli_spoleczno_pedagogicznej
